Tijdens het kPNI Congres Pijn en Vermoeidheid in december 2022 wierpen we licht op de 2 meest voorkomende klachten bij patiënten. Hoe krijgen we grip op pijn? En waarom zijn we met z’n allen zo moe?
Hier lees je alvast een fragment uit het congres van Gabriël Devriendt, bioloog, scientific researcher en R&D-manager. Hij stond bij tal van gespecialiseerde artsen in België gekend als autoriteit in voedingssupplementen. Hij doceerde over de benadering van het menselijk lichaam als ecosysteem, en over het samengaan van zowel gezondheid als pathofysiologie met epigenetische invloeden.
— in memoriam Gabriël Devriendt 15/8/1950-19/1/2023 —
Migraine is een moeilijk onderwerp. Vooral omdat er zo veel vormen en uitwaaieringen van zijn. Het is dus moeilijk om dit eenduidig te bespreken. De bedoeling van deze lezing is dan ook om aan te tonen dat er veel diverse mogelijke oorzaken zijn die aanleiding kunnen geven tot een migraineaanval. Deze is uiteindelijk een gevolg —én een signaal —dat er iets mis gaat in je lichaam.
Daarom ook is het bedroevend om te zien dat de enige behandeling —naast psychologische behandeling e.d. — puur medicamenteus is met pijnstillers. Die blokkeren uiteindelijk gewoon alle signalen van het lichaam. Zonder iets op te lossen.
We zullen dus spreken over de pathofysiologie: wat zijn de oorzaken die migraine kunnen veroorzaken? Daarnaast zijn er een aantal triggers die een aanval kunnen uitlokken zoals medicatie, lever en migraine, mitochondriale dysfunctie. We kijken vanuit diverse hoeken naar hoe migraine kan ontstaan en zoeken naar oplossingen.
Migraine is eigenlijk een neurologische aandoening (vandaar de pijn), maar is ook heel nauw verbonden met bloedvaten. Het is dus een combinatie van neurologische en vasculaire problemen. Migraine komt veel voor. En, in combinatie met de zware symptomatiek, heeft migraine een grote economische impact. De totale jaarlijkse kosten in Europa werden in 2005 geschat op 27 miljard euro. In 2012 was dit volgens een nieuw onderzoek al opgelopen tot 60 miljard. Met inbegrip van andere kosten, zoals behandeling, werkverlet, en andere zaken die er uit voortvloeien, zou daar nog eens 112 miljard euro bij komen.
In Europa is zowat 22% van de actieve bevolking niet aan het werk door een of andere ziekte, waarvan 4% door hoofdpijn. Wij leven in de meest zieke maatschappij die ooit bestaan heeft. De incidentie van migraine bedraagt 2-10% bij de mannen, maar 5-25% bij vrouwen. Dan vraag ik mij natuurlijk af of oestrogenen daar voor iets tussen zitten. Maar neurologen weten niets over oestrogenen, dat is hun domein niet, dus daar gebeurt niets mee.
Bij migraine gaat het om herhaalde aanvallen van matige tot heftige hoofdpijn, meestal eenzijdig en bonzend, met misselijkheid en/of braken. Vaak met licht- en geluidsgevoeligheid. De duur kan nogal verschillen, van enkele uren tot 72 uur. Er zijn ook heel wat begeleidende symptomen:
Soms kunnen er ook uitvalsverschijnselen zijn. Dit mag niet verward worden met een TIA (transient ischemic attack), die gelijkaardige symptomen heeft. Bij een TIA gaat het om zuurstoftekort en dat veroorzaakt inflammatie. Gezien TIA en migraine gelijkaardige symptomen hebben, moeten we kijken of migraine ook te maken heeft met zuurstoftekort. Dat zijn dus al enkele mogelijke oorzaken …
Er zijn enkele specifieke vormen van migraine, gerelateerd aan specifieke oorzaken, zoals weekendmigraine. Een onderzoek op 15 hoofdpijn-migrainepatiënten stelde vast dat een subgroep vrijwel uitsluitend klachten had in het weekend. Bij mensen die gedurende de werkweek heel veel koffie drinken, en in het weekend niet, kan dit beschouwd worden als een cafeïne-onthoudingsverschijnsel. Maar dit kan ook verband houden met stress gedurende de werkweek. Als de bloedvaten door stress chronisch in contractie zijn, en deze valt weg in het weekend, dan kan de plotse dilatatie een migraineaanval uitlokken.
We weten dat cafeïne afgebroken wordt in de lever via de cafeïne clearance pathway. Als die niet werkt, dan word je ziek van koffie. De lever wordt overbelast door cafeïne en dan krijg je de rekening gepresenteerd. Dat is iets waar ik mee te maken had als jonge vertegenwoordiger.
Maar ook heel wat medicatie bevat cafeïne, om de bloedvaten —die door de medicatie dilateren — weer in contractie te krijgen.
Hoe ontstaat migraine, welke factoren beïnvloeden de gevoeligheid voor migraine? Welke factoren triggeren de aanvallen, en hoe kunnen we ze voorkomen?
Migraine is een probleem van excitabiliteit van bloedvaten en neuronen in de hersenen. Vasodilatatie kan optreden als deel van het syndroom, maar is niet absoluut noodzakelijk voor migrainepijn. Vasoconstrictie is belangrijker als initiële trigger voor de symptomen van migraine. Maar de hersenen willen geen vasoconstrictie, daarom zullen ze de parasympaticus activeren om tot ontspanning en meer evenwicht te komen.
Er is nog een belangrijk probleem: de temperatuur in de hersenen kan oplopen. Dat is gevaarlijk, dus de reactie is: contractie. En dat is pijnlijk. Migraine is dan een beschermingsmechanisme tegen oververhitting van de hersenen. De pijn kan overal beginnen en uitwaaieren in de hersenen en, afhankelijk van de locatie, kunnen de symptomen verschillen. Uit onderzoek blijkt dat het vaak begint in de hersenstam, maar daar blijft het niet bij. Het kan ook op andere plaatsen ontstaan: ondertussen heeft men vastgesteld dat ook de hypothalamus hier gevoelig voor is. En die wordt geactiveerd door stress, bij emoties, gedachten …
Maar er is nog veel onbegrepen bij migraine. Zo maken de neuronen in de hersenen veel neurotransmitters aan, veel meer dan we er kennen. En als bloedvaten dilateren gaan de neuronen irriterende neurotransmitters produceren, zoals CGRP (Calcitonin Gene Related Peptide), maar ook substance P, neurokinin A … En daar zijn dan de nieuwe ‘revolutionaire’ medicaties op gericht: allemaal blokkers. Maar alle medicatie verstoort vele pathways, met gevolgen op latere termijn, zoals dementie. Volgens wetenschapper Christine van Broekhoven zijn de top 3-risico’s voor dementie: roken, hoog alcohol én —de vergeten oorzaak —3 of meer ‘genees’-middelen … Al die factoren hebben een ingrijpende invloed op hersenen, bloedvaten en neuronen. Maar ook adrenaline en noradrenaline, én serotonine, die een heel grote rol speelt én invloed heeft op Substance P. Dit alles beïnvloedt de excitatie van bloedvaten en de omliggende neuronen.
We stellen vast dat ook de trigeminus met migraine te maken heeft. De trigeminus zit op het einde van de hersenstam, en trigeminusneuralgie is een aparte vorm van migraine. Een enorm pijnlijke aandoening. Wat we ook vaststellen, is dat de trigeminus CGRP aanmaakt, en zo bloedvaten in hoofd en gelaat sensitiseert, evenals de bloedvaten die er langs lopen. En dus heeft men daar medicatie voor gemaakt, die de interactie blokkeren tussen CGRP en zijn receptoren. Een ‘revolutionair nieuw concept’. Maar eigenlijk blokkeert het de gevolgen en pakt het helemaal niet de oorzaken aan.
In hersenonderzoek stelt men via beeldvorming tevens vast dat het nociceptief inputsysteem van de trigeminus bij activatie ook uitwaaiert over de hersenen, met karakteristieken die heel gelijkend zijn met de klinische symptomen en PET- en MRI-veranderingen zoals bij migraine. Alles is verstoord bij migraine: de hersenstam, de cortex, de trigeminus … En dat heeft natuurlijk een enorme impact.
Maar er is nog een andere speler: de NMDA-receptor, de glutamaatreceptor. Glutamaat is de belangrijkste neurotransmitter in de hersenen, glutamaat houdt de hersenen actief. Maar overmaat/accumulatie van glutamaat, of overactivatie van de NMDA-receptor, brengt de hersenen in chronische excitatie. Glutamaat is bovendien een erg vasoactieve stof. En ‘medicatie’ die daarop inwerkt, wordt door neurologen beschouwd als ‘fantastische producten’. Maar natuurlijk ook hier weer: de pij
Migraine is een moeilijk onderwerp. Vooral omdat er zo veel vormen en uitwaaieringen van zijn. Het is dus moeilijk om dit eenduidig te bespreken. De bedoeling van deze lezing is dan ook om aan te tonen dat er veel diverse mogelijke oorzaken zijn die aanleiding kunnen geven tot een migraineaanval. Deze is uiteindelijk een gevolg — én een signaal — dat er iets mis gaat in je lichaam.
Daarom ook is het bedroevend om te zien dat de enige behandeling — naast psychologische behandeling e.d. — puur medicamenteus is met pijnstillers. Die blokkeren uiteindelijk gewoon alle signalen van het lichaam. Zonder iets op te lossen.
We zullen dus spreken over de pathofysiologie: wat zijn de oorzaken die migraine kunnen veroorzaken? Daarnaast zijn er een aantal triggers die een aanval kunnen uitlokken zoals medicatie, lever en migraine, mitochondriale dysfunctie. We kijken vanuit diverse hoeken naar hoe migraine kan ontstaan en zoeken naar oplossingen.
Migraine is eigenlijk een neurologische aandoening (vandaar de pijn), maar is ook heel nauw verbonden met bloedvaten. Het is dus een combinatie van neurologische en vasculaire problemen. Migraine komt veel voor. En, in combinatie met de zware symptomatiek, heeft migraine een grote economische impact. De totale jaarlijkse kosten in Europa werden in 2005 geschat op 27 miljard euro. In 2012 was dit volgens een nieuw onderzoek al opgelopen tot 60 miljard. Met inbegrip van andere kosten, zoals behandeling, werkverlet, en andere zaken die er uit voortvloeien, zou daar nog eens 112 miljard euro bij komen.
In Europa is zowat 22% van de actieve bevolking niet aan het werk door een of andere ziekte, waarvan 4% door hoofdpijn. Wij leven in de meest zieke maatschappij die ooit bestaan heeft. De incidentie van migraine bedraagt 2-10% bij de mannen, maar 5-25% bij vrouwen. Dan vraag ik mij natuurlijk af of oestrogenen daar voor iets tussen zitten. Maar neurologen weten niets over oestrogenen, dat is hun domein niet, dus daar gebeurt niets mee.
Bij migraine gaat het om herhaalde aanvallen van matige tot heftige hoofdpijn, meestal eenzijdig en bonzend, met misselijkheid en/of braken. Vaak met licht- en geluidsgevoeligheid. De duur kan nogal verschillen, van enkele uren tot 72 uur. Er zijn ook heel wat begeleidende symptomen:
Soms kunnen er ook uitvalsverschijnselen zijn. Dit mag niet verward worden met een TIA (transient ischemic attack), die gelijkaardige symptomen heeft. Bij een TIA gaat het om zuurstoftekort en dat veroorzaakt inflammatie. Gezien TIA en migraine gelijkaardige symptomen hebben, moeten we kijken of migraine ook te maken heeft met zuurstoftekort. Dat zijn dus al enkele mogelijke oorzaken …
Er zijn enkele specifieke vormen van migraine, gerelateerd aan specifieke oorzaken, zoals weekendmigraine. Een onderzoek op 15 hoofdpijn-migrainepatiënten stelde vast dat een subgroep vrijwel uitsluitend klachten had in het weekend. Bij mensen die gedurende de werkweek heel veel koffie drinken, en in het weekend niet, kan dit beschouwd worden als een cafeïne-onthoudingsverschijnsel. Maar dit kan ook verband houden met stress gedurende de werkweek. Als de bloedvaten door stress chronisch in contractie zijn, en deze valt weg in het weekend, dan kan de plotse dilatatie een migraineaanval uitlokken.
We weten dat cafeïne afgebroken wordt in de lever via de cafeïne clearance pathway. Als die niet werkt, dan word je ziek van koffie. De lever wordt overbelast door cafeïne en dan krijg je de rekening gepresenteerd. Dat is iets waar ik mee te maken had als jonge vertegenwoordiger.
Maar ook heel wat medicatie bevat cafeïne, om de bloedvaten — die door de medicatie dilateren — weer in contractie te krijgen.
Hoe ontstaat migraine, welke factoren beïnvloeden de gevoeligheid voor migraine? Welke factoren triggeren de aanvallen, en hoe kunnen we ze voorkomen?
Migraine is een probleem van excitabiliteit van bloedvaten en neuronen in de hersenen. Vasodilatatie kan optreden als deel van het syndroom, maar is niet absoluut noodzakelijk voor migrainepijn. Vasoconstrictie is belangrijker als initiële trigger voor de symptomen van migraine. Maar de hersenen willen geen vasoconstrictie, daarom zullen ze de parasympaticus activeren om tot ontspanning en meer evenwicht te komen.
Er is nog een belangrijk probleem: de temperatuur in de hersenen kan oplopen. Dat is gevaarlijk, dus de reactie is: contractie. En dat is pijnlijk. Migraine is dan een beschermingsmechanisme tegen oververhitting van de hersenen. De pijn kan overal beginnen en uitwaaieren in de hersenen en, afhankelijk van de locatie, kunnen de symptomen verschillen. Uit onderzoek blijkt dat het vaak begint in de hersenstam, maar daar blijft het niet bij. Het kan ook op andere plaatsen ontstaan: ondertussen heeft men vastgesteld dat ook de hypothalamus hier gevoelig voor is. En die wordt geactiveerd door stress, bij emoties, gedachten …
Maar er is nog veel onbegrepen bij migraine. Zo maken de neuronen in de hersenen veel neurotransmitters aan, veel meer dan we er kennen. En als bloedvaten dilateren gaan de neuronen irriterende neurotransmitters produceren, zoals CGRP (Calcitonin Gene Related Peptide), maar ook substance P, neurokinin A … En daar zijn dan de nieuwe ‘revolutionaire’ medicaties op gericht: allemaal blokkers. Maar al deze medicatie verstoren vele pathways, met gevolgen op latere termijn, zoals dementie. Volgens wetenschapper Christine van Broekhoven zijn de top 3-risico’s voor dementie: roken, hoog alcohol én — de vergeten oorzaak — 3 of meer ‘genees’-middelen … Al die factoren hebben een ingrijpende invloed op hersenen, bloedvaten en neuronen. Maar ook adrenaline en noradrenaline, én serotonine, die een heel grote rol speelt én invloed heeft op Substance P. Dit alles beïnvloedt de excitatie van bloedvaten en de omliggende neuronen.
We stellen vast dat ook de trigeminus met migraine te maken heeft. De trigeminus zit op het einde van de hersenstam, en trigeminusneuralgie is een aparte vorm van migraine. Een enorm pijnlijke aandoening. Wat we ook vaststellen, is dat de trigeminus CGRP aanmaakt, en zo bloedvaten in hoofd en gelaat sensitiseert, evenals de bloedvaten die er langs lopen. En dus heeft men daar medicatie voor gemaakt, die de interactie blokkeren tussen CGRP en zijn receptoren. Een ‘revolutionair nieuw concept’. Maar eigenlijk blokkeert het de gevolgen en pakt het helemaal niet de oorzaken aan.
In hersenonderzoek stelt men via beeldvorming tevens vast dat het nociceptief inputsysteem van de trigeminus bij activatie ook uitwaaiert over de hersenen, met karakteristieken die heel gelijkend zijn met de klinische symptomen en PET- en MRI-veranderingen zoals bij migraine. Alles is verstoord bij migraine: de hersenstam, de cortex, de trigeminus … En dat heeft natuurlijk een enorme impact.
Maar er is nog een andere speler: de NMDA-receptor, de glutamaatreceptor. Glutamaat is de belangrijkste neurotransmitter in de hersenen, glutamaat houdt de hersenen actief. Maar overmaat/accumulatie van glutamaat, of overactivatie van de NMDA-receptor, brengt de hersenen in chronische excitatie. Glutamaat is bovendien een erg vasoactieve stof. En ‘medicatie’ die daarop inwerkt, wordt door neurologen beschouwd als ‘fantastische producten’. Maar natuurlijk ook hier weer: de pijn is wat opgelost, maar nooit de oorzaak. Je moet zogenaamde ‘geneesmiddelen’ dus levenslang blijven nemen.
Tryptofaan is de voorloper van serotonine. Men stelt dan ook dikwijls vast dat mensen met migraine een tekort hebben aan tryptofaan, en dus serotonine. Tryptofaandepletie blijkt bovendien symptomen zoals nausea, hoofdpijn en lichtschuwheid te verergeren bij een migraineaanval.
Er is ook een link met de oestrogenenhuishouding. Oestrogenen spelen een belangrijke rol in de hersenen, want ze reguleren de huishouding van dopamine, serotonine en acetylcholine in de hersenen. Als de oestrogenen verstoord zijn, zijn de neurotransmitters ook verstoord. Want oestrogeen is een anabole stof, het is een activator. Dus te veel oestrogeen zal het hele lichaam opjagen, en dat betekent ook dat het dopaminerge systeem geactiveerd zal worden, én de serotonine naar beneden gaat.
Is het dan toevallig dat vrouwen dubbel zo veel depressies hebben als mannen? Dat heeft te maken met de oestrogenen. Maar ook testosteron speelt daar een rol. We hebben met professor Comhaire ooit een dierenproef gedaan waarbij ratten gecastreerd werden, waardoor het neurale netwerk volledig gestoord werd. Dus ook de oestrogeen/testosteronverhouding speelt een belangrijke rol in de hersenen.
Daar hebben we al over gesproken bij de vasodilatatie, waarbij het neuropeptide Substance P vrijkomt. Als deze in grote hoeveelheid aanwezig is, geeft deze stemmingsstoornissen, angst, neurotoxiciteit, zelfs braken. En natuurlijk is er weer een nieuwe klasse van medicatie die dit blokkeert: de serotonine-agonisten, de fameuze tryptanen. Deze blokkeren de substance P-receptor zodat de excitatie die daaruit voorkomt ook geblokkeerd wordt.
Er zijn een aantal factoren die op de vasoconstrictie en -dilatatie inwerken, en er zijn vele mediatoren die de bloed-hersenbarrière beïnvloeden door de release van nociceptieve (pijn) en inflammatoire signalen zoals CRGP, serotonine, ATP, glutamaat, interleukines …
We stellen ook vast dat de NMDA-receptor een belangrijke mediator is. Deze is belangrijk om de hersenen alert te houden, maar als deze receptoren in overexcitatie zijn, dan hebben we een probleem. Er zijn veel factoren die hier een rol bij spelen, zoals glutamaat en glycine, maar ook zink is extreem belangrijk. Zinktekort in dierproeven veroorzaakt gedragsveranderingen. En we stellen vast dat chronische zinkdeficiëntie stapeling van glutamaat veroorzaakt, en zo chronische overactivatie van de NMDA-receptor, inflammatie en neurotoxiciteit. En dit is altijd aanwezig bij ziekte van Alzheimer, Parkinson, ALS … en ook bij migraine.
– Aspartaam is een neurotoxische stof. Gelukkig kan die meestal in de darmen geneutraliseerd worden, en als je detoxificatiesysteem goed werkt, heb je daar geen problemen mee. Maar het gaat om lange termijn en hoeveelheid. Vraag dus steeds aan je patiënten hoeveel light frisdrank ze drinken.
– Wijn door sulfiet (‘chateau migraine’)
– Chocolade: theobromine veroorzaakt vasodilatatie bij sommige mensen. Het kan een extra prikkel zijn, waarschijnlijk bij al gevoelige bloedvaten.
– MSG – monosodium-glutamaat of Ve-tsin in Chinees eten: het is een synthetische, toxische stof die de plaats van het lichaamseigen glutamaat inneemt en zo de NMDA-receptoren (chronisch) activeren.
– ‘Genees’-middelen: heel wat farmaca kunnen een aanval uitlokken, o.a. vasodilatatoren, zoals Viagra, Ca-blokkers, nitraten, Cedocard. Maar ook hormoonpillen, paracetamol en aspirine, NSAID’s, cafeïne, codeïne … Eigenaardig genoeg zijn vele van deze farmaca niet gecorreleerd met vasodilatatie op een hersenscan, maar op termijn lokken ze wel migraine uit. (MDH = Medication Overuse Headache)
– Hormonale schommelingen: bij een aantal vrouwen met premenstrueel syndroom lokken de hormonen een migraine-aanval uit.
Heel belangrijk is de migraine bij vrouwen omdat er een mogelijke link is met de oestrogenen. Bij kinderen is de prevalentie van migraine zowat gelijk bij meisjes en jongens. Maar gedurende de reproductieve jaren ligt de frequentie zowat driemaal hoger bij vrouwen dan bij mannen. Na de menopauze vallen de oestrogenen, maar de migraineprevalentie blijft toch nog dubbel zo hoog bij vrouwen ten opzichte van mannen. Heel duidelijk is het verband met de menstruele cyclus: bij de menstruatie moeten de hormonen plots snel afgebouwd worden, en dat gebeurt via methylatie. Als dit niet niet snel genoeg gebeurt: dat zijn vrouwen die bijna constant bloeden, of die endometriose of cysten krijgen.
Dat heeft twee mogelijke oorzaken:
– Voor de afbouw van hormonen zijn de leverfunctie en de vitamines B3-6-9 cruciaal. De meeste methylgroepen zitten in homocysteïnecyclus, maar ook bij chronische stress worden de methylgroepen opgebruikt, en de homocysteïnecyclus verstoord. Eigenaardig genoeg doen cardiologen daar niets mee. Enkel neurologen schijnen dit te weten: de homocysteïnecyclus is bijna altijd gestoord bij neuroaandoeningen.
– Ook xeno-oestrogenen, zoals bisfenol A en ftalaten, zijn verstorende en uitlokkende factoren.
Er zijn een aantal voorbeschikkende factoren (genetische afwijkingen), maar hoe meer triggers, hoe meer risico op het uitlokken van een aanval. Het is altijd een combinatie van toxische stoffen: bijvoorbeeld gluten + aspartaam. En vele andere triggers.
Belangrijk is, eerst en vooral, het herstel van onderliggende systemen:
– de darm-hersenas: herstel microbioom en mucosa. Dysbiose, lekkende darm en IBS hebben een grote invloed op migraine (en vele andere ziekten). Denk aan glutamine, zink, probiotica …
– stressbeheersing, de stress-as: ondersteunen hypothalamus en bijnier (adaptogenen, B-complex, zink …)
– de mitochondriale functie: ondersteunen met antioxidanten zoals carnitine, Q10, astaxanthine, pycnogenol …
– ondersteunen lever en detoxificatie met Sylibum, Chrysantellum americanum …
– hormonale problemen moduleren met broccoli, lignanen …
– herstel bloed-hersenbarrière (MSM, zink …)
– GABA: aanmaak stimuleren (probiotica)
– herstel slaap: GABA, passiflora, melisse, slaapmutsje, tryptofaan …
– anti-inflammatoire actie, met curcuma, quercitine, magnesium, glutathione, gember …
Migraine is een multi-symptoom-complex, en de pathofysiologische mechanismen zijn heel divers. De symptomen zijn vaak afhankelijk van wat meest gestoord is. Daarom is het essentieel om de onderliggende systemen te herstellen, én daarnaast de acute problemen op te lossen. En daarbij kunnen nutraceuticals een grote hulp zijn. Wij hebben daar zelf een studie over gepubliceerd, samen met professor Comhaire en professor De Reuck.
Blijf je graag op de hoogte van ons aanbod? Noteer dan hier je emailadres. We informeren je met plezier via onze nieuwsbrief.
