Verslaving is een verstoorde balans tussen zoeken en vinden. Je zou ook kunnen stellen dat een verslaving een zoektocht zonder einde is. Alle verslavingen hebben als universeel mechanisme een verstoorde werking van dopamine, dat naast een zoekprikkel ook als beloningsprikkel werkt. Dopamine valt onder de neurotransmitters. Dit zijn signaalstoffen die door het zenuwstelsel worden geproduceerd en ter plaatse werkzaam zijn. Het probleem ontstaat wanneer een of meerdere neurotransmitters geen gelijkmatige werking vertonen. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door overstimulatie of een tekort aan een nutriënt. Wanneer de betreffende neurotransmitter hierdoor minder goed werkt, neigen we op zoek te gaan naar een vervanging. Deze ‘troostprijs’ bootst de werking van de neurotransmitter na en is vaak het begin van een verslavende cyclus.
Verslavende factoren kunnen bestaan uit een molecuul zoals cafeïne, of een prikkel uit de omgeving zoals een gokspelletje, een parachutesprong of een beeldscherm. We kunnen de prikkels indelen in drie hoofdvormen: stimulerend, verdovend en bewustzijnsveranderend.
Helaas wordt in de huidige kijk de plank misgeslagen door de betreffende stof het centrale probleem te maken, als iets buiten onszelf. Dit vertaalt zich in een verlies van empowerment van de gebruiker en gaat voorbij aan het onderliggende probleem: wat ontbreekt er op dit moment? Door op deze manier te kijken, kan naar de oorzaak worden gezocht, in plaats van het ineffectieve ‘just say no’-uitgangspunt, waarbij aangeraden wordt het middel simpelweg links te laten liggen.
Dopamine heeft verschillende functiesin ons lichaam, afhankelijk van de plaats waar het werkzaam is. In de substantia nigra geeft dopamine het centraal zenuwstelsel toestemming voor motoriek. De betreffende verstoring bij verslaving is echter te vinden in het mesolimbische pad, dat zoeken, beloning en motivatie reguleert. Wanneer er een zoekprikkel nodig is, zal de hypothalamus, de opperbevelhebber van ons brein, een signaal sturen naar de dopaminepomp, het ventraal tegmentum (VTA). Het VTA stuurt dopamine zodat we een motorische zoektocht kunnen beginnen naar dat wat we missen. Wanneer we vinden wat we zoeken zal dit worden beloond met een genotssignaal dat de nucleus accumbens (NA) in het striatum afgeeft.
In een normale situatie zal de prefrontale cortex (PFC) als scheidsrechter optreden tussen zoeken en beloning. Vergelijk de prefrontale cortex met een filter die de langetermijnvisie handhaaft. Zo kan er onderscheid gemaakt worden tussen korte- en langetermijnwinst. We noemen dit ook wel ‘top-down’-gedrag, ofwel het uitoefenen van zelfbeheersing. Het probleem met verslaving ontstaat wanneer de dopamineprikkel zodanig vaak wordt afgegeven, dat de PFC buitenspel wordt gezet. Er wordt een directe verbinding gemaakt tussen het ventraal tegmentum en de nucleus accumbens.De verbindingen en grijze massa – gemyelineerd weefsel – nemen af en we zijn onze langetermijnvisie kwijt.
Een tweede mogelijkheid is dat de PFC om te beginnen al verzwakt is. Dit deel van het brein is het duurst wat betreft energieverbruik, wat het erg kwetsbaar maakt voor energiedips zoals bij een chronische ontsteking of een ontregeling van de glucoseopname door te veel suikerinname of stress.
Een derde oorzaak kan liggen in onverwerkte emoties. De nucleus accumbens reguleert namelijk ook emotionele prikkels. Wanneer er stressoren ontstaan die te lang duren, zal deze bezet raken en dopamine minder goed ‘aandocken’. Daarnaast zal de angstkern amygdala actiever worden en kortetermijnoplossingen voorop stellen. We herkennen dit in een verhoogde gevoeligheid voor verslaving na een trauma, zoals een verlies of bittere teleurstelling. Het niet goed doorlopen van een trauma, een geheim meedragen of een rol spelen die niet past, is een voedingsbodem voor het ontwikkelen van een verslaving.
Uiteindelijk komt het neer op wat er ontbreekt op emotioneel vlak. Is het rust en veiligheid (element aarde)? Deze sensaties worden gereguleerd door de neurotransmitter GABA. In dit geval zal vaak voor een sedativum (GABA-affiniteit) gekozen worden zoals cannabis, GHB of angstremmende medicatie. De werking van cannabis is voornamelijk te danken aan de werkzame stof THC (delta-9-tetrahydrocannabinol) wat de stimulerende werking van calcium remt in presynaptische neuronen van het zenuwstelsel. Hierdoor worden de sympathische prikkels geremd en is er meer nadruk op het parasympathische deel dat ons zintuigelijk vermogen verhoogt. Daarnaast bevat cannabis verscheidene andere stoffen zoals CBD (cannabidiol) en CBG (cannabigerol) die respectievelijk op de serotonine- en GABA-receptoren werken. Hierdoor ontstaat er ook een gevoel van ontspanning, pijnstilling en veiligheid. Je ziet overigens wel dat in de reguliere cannabisteelt te veel nadruk wordt gelegd op het verhogen van THC ten opzichte van de overige stoffen, waardoor het effect ook averechts kan werken.
Is het liefde, geborgenheid en zelfvergeving wat ontbreekt (element water)? Dan is vaak een tekort aan serotonine de oorzaak, waardoor een substantie wordt gebruikt die hierop aansluit. De meestgebruikte drug hiervoor is suiker. Inname van suiker verhoogt het hormoon insuline, dat de taak heeft glucose uit de bloedbaan in de lichaamscellen te brengen. Insuline heeft echter ook als taak om de voorlopers van serotonine (5-HT) en dopamine door de bloed-hersenbarrière het brein in te transporteren. Hierdoor ontstaat er een kortstondige geluksprikkel. Een andere stof die serotonineverhogend werkt is alcohol. Alcohol is geen suiker, maar een groep apart, waarvan ethanol de vorm is voor consumptie. Alcohol heeft ook een bindende werking op de GABA-receptor in de nucleus accumbens, waardoor de remmende werking van GABA onklaar wordt gemaakt en de genotsprikkel langer duurt. Vaak zie je alcohol als aangewezen substantie bij emoties die geen uitgang vinden in het dagelijks leven.
Denk hierbij aan een trauma, maar ook liefdesverdriet of een teleurstellende ervaring zoals het niet halen van een diploma of geen aandacht van de partner. Cacao is een ander serotonineverhogend voedingsmiddel door de aanwezigheid van tryptofaan (voorloper van serotonine) en als werkzame stof theobromine op de serotoninereceptor kan komen. We zien dit als cliché terug in het eten van chocolade nadat je hart gebroken is. Als je het zoet in jezelf mist, zul je het van buitenaf willen toedienen.
Is het een behoefte aan controle en overzicht (element lucht)? Dat kan te maken hebben met de neurotransmitter acetylcholine, die de informatieverwerking regelt door de prikkelgeleiding door de axonen (zenuwkabels) mogelijk te maken. Een stof die hier op de acetylcholinereceptor werkt is nicotine, waardoor een gevoel van controle en overzicht ontstaat. Ook werkt nicotine op de GABA-receptor en is het een verwante stof aan vitamine B3, wat een pijnstillend effect heeft.
Een behoefte aan verbinding en saamhorigheid (element water) kan aanleiding zijn om voor amfetaminen zoals ecstasy (xtc) te kiezen. Deze stof is een synthetische variant op efedrine, een oppeppende stof van de efedrastruik. Het is ontwikkeld tijdens de Eerste Wereldoorlog om soldaten een oppepper te geven op het strijdtoneel. De werkzame stof is MDMA wat de enzymatische afbraak van zowel serotonine, noradrenaline als dopamine remt. De hoeveelheid noradrenaline stijgt binnen een uur na inname van MDMA in de prefrontale cortex. Dit draagt vervolgens bij aan een hogere doorbloeding van de hersenen en meer alertheid. Daarnaast stimuleert noradrenaline de afgifte van dopamine in het VTA, wat zorgt voor een betere motoriek en een gelukservaring. Bijkomend effect van MDMA is dat door het dansen uitdroging kan optreden waarbij het bindingshormoon oxytocine vrijkomt. Het is opvallend hoeveel het gebruik als groep tijdens een ‘rave’ een stamgevoel weerspiegelt, met de housebeat als drum.
Is het echter een behoefte aan energie of kracht die niet wordt vervuld (element vuur)? Dit heeft een nauwe samenwerking met de neurotransmitters dopamine en adrenaline. Hierdoor kan de neiging ontstaan om stimulantia toe te voegen van buitenaf. Denk hierbij aan cafeïne, cocaïne of lage doseringen GHB. Regulier zien we middelen als Ritalin of Concerta met werkzame stof methylfenidaat die werkt als een dopamineheropnameremmer, waardoor een betere focus ontstaat tijdens uitvoerende taken.
Een derde oorzaak voor verhoogde verslavingsgevoeligheid is een aangeboren hoogsensitiviteit HSP – hoogsensitieve persoonlijkheid of SPS (sensory processing sensitivity). Deze eigenschap komt voor bij 15 tot 20% van de mensen en is evenredig verdeeld over mannen en vrouwen, waarbij 30% van de personen extrovert zijn ingesteld.
Dit is dusgeen aandoening maar een genetische eigenschap, waarbij het eiland van Reil
Verslavende factoren kunnen bestaan uit een molecuul zoals cafeïne, of een prikkel uit de omgeving zoals een gokspelletje, een parachutesprong of een beeldscherm. We kunnen de prikkels indelen in drie hoofdvormen: stimulerend, verdovend en bewustzijnsveranderend.
Helaas wordt in de huidige kijk de plank misgeslagen door de betreffende stof het centrale probleem te maken, als iets buiten onszelf. Dit vertaalt zich in een verlies van empowerment van de gebruiker en gaat voorbij aan het onderliggende probleem: wat ontbreekt er op dit moment? Door op deze manier te kijken, kan naar de oorzaak worden gezocht, in plaats van het ineffectieve ‘just say no’-uitgangspunt, waarbij aangeraden wordt het middel simpelweg links te laten liggen.
Dopamine heeft verschillende functies in ons lichaam, afhankelijk van de plaats waar het werkzaam is. In de substantia nigra geeft dopamine het centraal zenuwstelsel toestemming voor motoriek. De betreffende verstoring bij verslaving is echter te vinden in het mesolimbische pad, dat zoeken, beloning en motivatie reguleert. Wanneer er een zoekprikkel nodig is, zal de hypothalamus, de opperbevelhebber van ons brein, een signaal sturen naar de dopaminepomp, het ventraal tegmentum (VTA). Het VTA stuurt dopamine zodat we een motorische zoektocht kunnen beginnen naar dat wat we missen. Wanneer we vinden wat we zoeken zal dit worden beloond met een genotssignaal dat de nucleus accumbens (NA) in het striatum afgeeft.
In een normale situatie zal de prefrontale cortex (PFC) als scheidsrechter optreden tussen zoeken en beloning. Vergelijk de prefrontale cortex met een filter die de langetermijnvisie handhaaft. Zo kan er onderscheid gemaakt worden tussen korte- en langetermijnwinst. We noemen dit ook wel ‘top-down’-gedrag, ofwel het uitoefenen van zelfbeheersing. Het probleem met verslaving ontstaat wanneer de dopamineprikkel zodanig vaak wordt afgegeven, dat de PFC buitenspel wordt gezet. Er wordt een directe verbinding gemaakt tussen het ventraal tegmentum en de nucleus accumbens. De verbindingen en grijze massa – gemyeliniseerd weefsel – nemen af en we zijn onze langetermijnvisie kwijt.
Een tweede mogelijkheid is dat de PFC om te beginnen al verzwakt is. Dit deel van het brein is het duurst wat betreft energieverbruik, wat het erg kwetsbaar maakt voor energiedips zoals bij een chronische ontsteking of een ontregeling van de glucoseopname door te veel suikerinname of stress.
Een derde oorzaak kan liggen in onverwerkte emoties. De nucleus accumbens reguleert namelijk ook emotionele prikkels. Wanneer er stressoren ontstaan die te lang duren, zal deze bezet raken en dopamine minder goed ‘aandocken’. Daarnaast zal de angstkern amygdala actiever worden en kortetermijnoplossingen voorop stellen. We herkennen dit in een verhoogde gevoeligheid voor verslaving na een trauma, zoals een verlies of bittere teleurstelling. Het niet goed doorlopen van een trauma, een geheim meedragen of een rol spelen die niet past, is een voedingsbodem voor het ontwikkelen van een verslaving.
Uiteindelijk komt het neer op wat er ontbreekt op emotioneel vlak. Is het rust en veiligheid (element aarde)? Deze sensaties worden gereguleerd door de neurotransmitter GABA. In dit geval zal vaak voor een sedativum (GABA-affiniteit) gekozen worden zoals cannabis, GHB of angstremmende medicatie. De werking van cannabis is voornamelijk te danken aan de werkzame stof THC (delta-9-tetrahydrocannabinol) wat de stimulerende werking van calcium remt in presynaptische neuronen van het zenuwstelsel. Hierdoor worden de sympathische prikkels geremd en is er meer nadruk op het parasympathische deel dat ons zintuigelijk vermogen verhoogt. Daarnaast bevat cannabis verscheidene andere stoffen zoals CBD (cannabidiol) en CBG (cannabigerol) die respectievelijk op de serotonine- en GABA-receptoren werken. Hierdoor ontstaat er ook een gevoel van ontspanning, pijnstilling en veiligheid. Je ziet overigens wel dat in de reguliere cannabisteelt te veel nadruk wordt gelegd op het verhogen van THC ten opzichte van de overige stoffen, waardoor het effect ook averechts kan werken.
Is het liefde, geborgenheid en zelfvergeving wat ontbreekt (element water)? Dan is vaak een tekort aan serotonine de oorzaak, waardoor een substantie wordt gebruikt die hierop aansluit. De meest gebruikte drug hiervoor is suiker. Inname van suiker verhoogt het hormoon insuline, dat de taak heeft glucose uit de bloedbaan in de lichaamscellen te brengen. Insuline heeft echter ook als taak om de voorlopers van serotonine (5-HT) en dopamine door de bloed-hersenbarrière het brein in te transporteren. Hierdoor ontstaat er een kortstondige geluksprikkel. Een andere stof die serotonineverhogend werkt is alcohol. Alcohol is geen suiker, maar een groep apart, waarvan ethanol de vorm is voor consumptie. Alcohol heeft ook een bindende werking op de GABA-receptor in de nucleus accumbens, waardoor de remmende werking van GABA onklaar wordt gemaakt en de genotsprikkel langer duurt. Vaak zie je alcohol als aangewezen substantie bij emoties die geen uitgang vinden in het dagelijks leven.
Denk hierbij aan een trauma, maar ook liefdesverdriet of een teleurstellende ervaring zoals het niet halen van een diploma of geen aandacht van de partner. Cacao is een ander serotonineverhogend voedingsmiddel door de aanwezigheid van tryptofaan (voorloper van serotonine) en als werkzame stof theobromine op de serotoninereceptor kan komen. We zien dit als cliché terug in het eten van chocolade nadat je hart gebroken is. Als je het zoet in jezelf mist, zul je het van buitenaf willen toedienen.
Is het een behoefte aan controle en overzicht (element lucht)? Dat kan te maken hebben met de neurotransmitter acetylcholine, die de informatieverwerking regelt door de prikkelgeleiding door de axonen (zenuwkabels) mogelijk te maken. Een stof die hier op de acetylcholinereceptor werkt is nicotine, waardoor een gevoel van controle en overzicht ontstaat. Ook werkt nicotine op de GABA-receptor en is het een verwante stof aan vitamine B3, wat een pijnstillend effect heeft.
Een behoefte aan verbinding en samenhorigheid (element water) kan aanleiding zijn om voor amfetaminen zoals ecstasy (xtc) te kiezen. Deze stof is een synthetische variant op efedrine, een oppeppende stof van de efedrastruik. Het is ontwikkeld tijdens de Eerste Wereldoorlog om soldaten een oppepper te geven op het strijdtoneel. De werkzame stof is MDMA wat de enzymatische afbraak van zowel serotonine, noradrenaline als dopamine remt. De hoeveelheid noradrenaline stijgt binnen een uur na inname van MDMA in de prefrontale cortex. Dit draagt vervolgens bij aan een hogere doorbloeding van de hersenen en meer alertheid. Daarnaast stimuleert noradrenaline de afgifte van dopamine in het VTA, wat zorgt voor een betere motoriek en een gelukservaring. Bijkomend effect van MDMA is dat door het dansen uitdroging kan optreden waarbij het bindingshormoon oxytocine vrijkomt. Het is opvallend hoeveel het gebruik als groep tijdens een ‘rave’ een stamgevoel weerspiegelt, met de housebeat als drum.
Is het echter een behoefte aan energie of kracht die niet wordt vervuld (element vuur)? Dit heeft een nauwe samenwerking met de neurotransmitters dopamine en adrenaline. Hierdoor kan de neiging ontstaan om stimulantia toe te voegen van buitenaf. Denk hierbij aan cafeïne, cocaïne of lage doseringen GHB. Regulier zien we middelen als Ritalin of Concerta met werkzame stof methylfenidaat die werkt als een dopamineheropnameremmer, waardoor een betere focus ontstaat tijdens uitvoerende taken.
Een derde oorzaak voor verhoogde verslavingsgevoeligheid is een aangeboren hoogsensitiviteit HSP – hoogsensitieve persoonlijkheid of SPS (sensory processing sensitivity). Deze eigenschap komt voor bij 15 tot 20% van de mensen en is evenredig verdeeld over mannen en vrouwen, waarbij 30% van de personen extrovert zijn ingesteld.
Dit is dus geen aandoening maar een genetische eigenschap, waarbij het eiland van Reil (insula) in het gebied van het limbisch systeem sterker werkt. De insula is een centrale verwerkingskern, een “hub” van perceptie, waar onder andere ook het ventral tegmentum en de nucleus accumbens bij aangesloten zijn. Bij HSP/SPS worden sensorische prikkels sterker waargenomen. De prikkels zullen via de insula een emotionele respons geven. Dit hoeft geen probleem te zijn (en is het vaak ook niet) maar wanneer er zich emoties ophopen die niet verwerkt worden krijg je hetzelfde probleem als hiervoor omschreven. De amygdala zal de prefrontale cortex remmen en daar gaat opnieuw onze zelfbeheersing op achteruit. Onderzoeken tonen aan dat wanneer de insula wordt verwijderd, verslaving nagenoeg onmogelijk is.
de oorspronkelijke behoefte van de cliënt boven water te krijgen. Wat mist deze en waar ging het mis? Met andere woorden: aan welk thema is in zijn/haar leven niet tegemoetgekomen? De cliënt een Braverman neurotransmitterprofiel laten invullen, kan veel inzicht geven. Deze vragenlijst is niet klinisch gevalideerd, hoewel een pilotstudie wel overeenkomsten in uitslagen laten zien.[1] Ook het formuleren van doelen op de middellange termijn kan de aandacht weer op de toekomst brengen. Bij een vecht-of-vluchtreactie kan gekozen worden voor meditatie en ontspanningsoefeningen zoals baantjes zwemmen. Ook adaptogene kruiden, die zorgen voor het vermogen om sneller in balans te komen, kunnen ondersteunend werken.
Als er sprake is van een ‘verslagen’ beeld, een situatie van bevriezing of verstijving waarbij de cliënt geen hoop op herstel meer heeft, kan worden ingezet op het uitlokken van een vecht-of-vluchtsituatie door middels sport (dopamine en testosteron) of yoga weer de verbinding met het lichaam te laten maken. Adaptogene kruiden zijn in dit geval geen goed idee, het doel is in dit geval de comfortzone van de bevriezingsstaat weg te halen. Ook oxytocine verhogen middels massages en knuffelen, werkt goed om de geest te ‘ontharden’ en terug in het leven te brengen. In beide gevallen kan met EMDR, hypnotherapie of psychotherapie ook veel bereikt worden, om een aantal voorbeelden te noemen. Orthomoleculaire therapie kan een meerwaarde geven door deficiënties aan te vullen. Hou hierbij myeline in de gaten. De beschermende myelinelaag rond de zenuwen kan worden verbeterd met choline, omega 3-vetzuur DHA, vitamine B12, D3 en K2. De myeline-producerende oligodendrocyten kunnen worden gestimuleerd met de paddenstoel Lion’s Mane (hericium erinaceus).
Kruiden zijn verder te gebruiken om de klap op te vangen van de onthouding van de stof.
Wat wordt er écht gezocht? Wat mist er in het leven op dit moment wat essentieel is voor die persoon? En is er mogelijk een deficiëntie van een nutriënt waardoor het beloningssysteem niet goed werkt? Denk hier bijvoorbeeld aan vitamine D dat de celreceptoren activeert of magnesium dat remmend op de amygdala werkt. Wanneer dit in kaart is gebracht, kan dit in de therapie meegenomen worden door de verslavende ‘troostprijs’ als symbool te erkennen voor dit gemis.
Een aantal interventies kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het herstel:
Door Casper Beukema
Casper is orthomoleculair kPNI-therapeut en doceert voor verscheidene orthomoleculaire opleidingscentra.
Blijf je graag op de hoogte van ons aanbod? Noteer dan hier je emailadres. We informeren je met plezier via onze nieuwsbrief.
